ارکستر سمفونیک تهران در مسیر رشد / بررسی اهداف، وظایف و چشم‌انداز مورد نظر شورای ارکستر در گفت‌و‌گو با صاحب‌نسق، لطفی، شریفیان و مشایخی
چند ماه پس از آن که ارکستر سمفونیک تهران بدون رهبر دائمی فعالیت می‌کرد، بنیاد رودکی با هدف واگذاری امور تخصصی به اهل فن و ارتقای سطح ارکستر، شورای ارکستر سمفونیک تهران را تشکیل داد.
سرویس موسیقی هنرآنلاین: شهرداد روحانی آهنگساز و رهبر ارکستر پس از حواشی فراوان، در نخستین روز خردادماه سال جاری، با انتشار پستی در صفحه شخصی خود در اینستاگرام پایان همکاری خود را با ارکستر سمفونیک تهران و بنیاد رودکی اعلام کرد.
در ادامه، ارکستر سمفونیک تهران به رهبری بردیا کیارس یک اجرای خانگی با حضور ۱۴۸ نوازنده از نقاط مختلف جهان برگزار کرد که این اجرا قرار است به‌زودی از طریق شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها در دسترس مخاطبان قرار گیرد.
با گسترش و شیوع ویروس کرونا، برنامه کنسرت‌های ارکستر سمفونیک تهران دستخوش تغییرات زیادی شد و عملاً کنسرت‌های این ارکستر لغو شد. تا این که ارکستر از اول مهر به رهبری کیارس، کنسرت نمایش “علمدار” را با هدف خیرخواهانه و به همت بنیاد رودکی به مدت شش شب در تالار وحدت به صحنه برد.
چند ماه پس از آن که ارکستر رهبر دائمی نداشت، بنیاد رودکی با هدف واگذاری امور تخصصی به اهل فن و ارتقای سطح ارکستر با دعوت از استادان برجسته و صاحب نظر، شورای ارکستر سمفونیک تهران را تشکیل داد. محمدسعید شریفیان، هوشنگ کامکار، نادر مشایخی، کیاوش صاحب‌نسق و ابراهیم لطفی اعضای این شورا را تشکیل می‌دهند.
شورای ارکستر سمفونیک تهران به‌منظور نظام‌مند شدن مقررات و ضوابط حاکم بر ارکستر، آئین‌نامه ارکستر را بازنگری و تدوین می‌کند. برنامه‌ریزی برای تعامل و همکاری بنیاد رودکی و ارکستر سمفونیک تهران با نهادهای مشابه در خارج از کشور از مصوبات این شورا است.
بر اساس اعلام بنیاد رودکی، از مهم‌ترین مصوبات شورا می‌توان به شیوه انتخاب رهبر ارکستر اشاره کرد که شورا با بررسی جوانب مختلف شرایط فعلی به این نتیجه رسیده است که برای هدایت ارکستر سمفونیک تهران از رهبران میهمان استفاده کرده و بر این مبنا برنامه‌ریزی لازم در حال انجام است.
به بهانه تشکیل شورای ارکستر سمفونیک تهران با چهار نفر از اعضای این شورا درباره اهداف، وظایف و چشم‌انداز مورد نظر شورا گفتگو کردیم:
رسیدگی به وضعیت آرشیو
کیاوش صاحب‌نسق آهنگساز و نوازنده پیانو و یکی از اعضای شورا دراین‌باره به خبرنگار هنرآنلاین گفت: پروسه شکل‌گیری این شورا از چند ماه قبل از اعلام خبر شروع شد. دفتر بنیاد رودکی با تماسی که با بنده و چند نفر دیگر از دوستان داشتند یک سری نشست در رابطه با تأسیس شورا برگزار کرد و درنهایت شورا با انتخاب اعضای فعلی تشکیل شد.
وی درباره فعالیت‌های این شورا عنوان کرد: وظیفه اصلی شورا یک نظارت هیئت امنایی بر فعالیت ارکستر سمفونیک تهران و دعوت از رهبرانی است که برای اجرای کنسرت تشریف می‌آورند. یک سری بحث‌های موازی نیز در شورا شکل گرفته و هر کدام از آقایان نیز نظرات جالب و درخشانی در رابطه با تصحیح یا تکمیل آیین‌نامه ارکستر سمفونیک داده‌اند.
این عضو شورای ارکستر سمفونیک تهران با اشاره به این که هر رهبری که تشریف می‌آید و رهبری را بر عهده می‌گیرد، با یک خط مشی خاص کار می‌کند، ادامه داد: این خط مشی معمولاً یک نگاه هنری است. بخشی از آن هم به‌واسطه تجربه هر رهبر می‌تواند بر ارتقاء دادن ارکستر متمرکز باشد. مثل هر شکل جابجایی دیگر ممکن است این فرآیند هر بار یک با حضور رهبر مدعو جدید شکل دیگر به خودش بگیرد. این تنوع خواسته شورا است و با این وجود از طرف شورا سمت و سو داده می‌شود تا برآیند آن (انتخاب رپرتوار، ارتقا سطح نوازندگان و..) به نفع نوازندگان ارکستر و ارتقا سطح ارکستر قرار گیرد.
صاحب‌نسق اضافه کرد: مسئله بحث آرشیو و کتابخانه بنیاد رودکی و تالار وحدت بحث مهمی است که نباید فقط تبدیل به یک بایگانی از اجراهای سفارش داده باشد، بلکه باید به فراخور شرایط و زمان مناسبتی مثل تولد یا فوت یک آهنگساز ایرانی بتوانیم از آن گنجینه آثاری که توسط ارکستر اجرا شده استفاده کنیم و در کنار آن این هویتی که توسط آهنگساز ایرانی برای ارکستر نوشته شده را روی صحنه بیاوریم. تأکید داریم در هر اجرا بتوانیم حداقل یک اثر از یک آهنگساز ایرانی را داشته باشیم.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا رسیدگی به مشکلات ارکستر نیز در دستور کار شورا قرار دارد یا نه، توضیح داد: نظارت فنی، سازوکار خاص خودش را دارد. یعنی زیرساخت‌ها طبیعتاً بسیار مهم هستند. این شورا به محوریت خود بنیاد با سایر شوراها ازجمله شورای نوازندگان ارکستر در ارتباط مستقیم است. مسائلی مانند بررسی کاربردی بودن سازها و نیاز به تأمین یا خرید آن‌ها زیر نظر مدیریت بنیاد جلو می‌رود ولی اگر جایی نیاز باشد شورا می‌تواند مشاوره بدهد.
این عضو شورای ارکستر سمفونیک تهران با اشاره به دشواری‌هایی که کرونا به وجود آورده است، درباره برنامه‌های شورا گفت: با وجود محدودیتی که کرونا برای همه ایجاد کرده است، ما در وهله اول فراخوانی را به رهبرهای صاحب‌نام کشور خودمان ارسال کردیم و از دوستان دعوت به عمل آوردیم تا با شورا همکاری کنند. حضور رهبران خارجی که در راستای ارتقا سطح بتوانند به ارکستر کمک کنند بسیار مهم است. در حقیقت آن چیدمان باید طوری باشد که ما از تمام پتانسیل‌هایی که در بین موزیسین‌های خودمان و خارجی داریم که مطمئن هستیم می‌توانند راه‌کارهایی را برای ارتقای ارکستر بیاورند دعوت به عمل بیاوریم.
صاحب‌نسق گفت: یکی از وظایف شورا، رسیدگی به وضعیت آرشیو است که باید به آن رسیدگی کند تا به مؤثرترین شکل قابل بهره‌برداری باشد. در کنار آن تعمیر و خرید ساز هم مهم است. فکر می‌کنم این‌ها وظایفی است که شورا باید جدی‌تر با آن‌ها برخورد کند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: جمعی که در این شورا کنار همدیگر قرار گرفته‌اند از بی حاشیه‌ترین و بااخلاق‌ترین موزیسین‌های کشور هستند و این مسئله جای خوشحالی دارد. هر کدام از این جلسات پر از دستاورد و اشاراتی است که تک‌تک آقایان در راستای یک دلسوزی عمیق می‌کنند. جای خوشحالی دارد که ما این یکدستی را در شورا می‌بینیم.
امیدواریم تصمیمات خوبی بگیریم
ابراهیم لطفی رهبر ارکستر و نوازنده و مدرس درباره حضورش به‌عنوان عضو شورای ارکستر سمفونیک تهران توضیح داد: شورایی که الآن تشکیل شده، تخصصی و هنری است. یعنی ما با مسائل غیر از آن کاری نداریم.
او ادامه داد: هنوز اول راه هستیم و تصمیمات خاصی گرفته نشده است. شورا فعلاً به نتیجه رسیده که از رهبر مهمان استفاده کند. مسئله دیگری که ممکن است در دستور کار باشد بحث اساسنامه‌هایی است که از قبل تصویب شده‌اند و ممکن است نیاز به بازنگری داشته باشند.
این نوازنده در پایان با اشاره به این که قرار است در این شورا روی رپرتوار هم فکر شود، خاطرنشان کرد: این شورا نوپا است و به‌تازگی تشکیل شده است. ما راه زیادی داریم و امیدواریم برای پیشرفت ارکستر سمفونیک تصمیمات خوبی بگیریم.
ارکستر باید ارتقا سطح پیدا کند
محمد سعید شریفیان آهنگساز درباره این شورا گفت: همان‌طوری که در روزهای گذشته صحبت و برنامه‌ریزی شده، به دلایل مختلف قرار بر این شد تا این ارکستر کار خودش را حداقل برای مدت یک سال بدین گونه انجام دهد که در این مدت با رهبران مهمان تمرینات و کنسرت‌ها را برگزار کند و در این مدت به یکسری کارهای مختلف دیگر هم رسیدگی خواهد شود.
او ادامه داد: در حال حاضر شورایی تشکیل شده که قرار است تدوین و تصحیح مرام‌نامه‌ای را برای انجام کارهای ارکستر مشخص کند تا به ساماندهی و نظم کار در ارکستر سمفونیک تهران را حتی برای آینده فراهم آورد. به نظر من، ما در شرایط بسیار خاصی برای تصمیم‌گیری هستیم و سختی کار نیز به این صورت است که باید نکات مختلف بسیاری را برای ارکستر سمفونیک تهران انجام داد.
وی افزود: ما تنها ارکستر سمفونیک رسمی ایران را داریم و ازاین‌جهت کارهای بسیاری برای این ارکستر را باید در نظر گرفت. یکی از موضوعات مهم این است که این ارکستر محور فرهنگی هنری و اجتماعی دارد بنابراین باید از طرفی تولید کار کند برای آهنگسازان، نوازندگان و رهبران در همه نسل‌ها را که توان کار دارند و در شرایط کنونی نمی‌توانند کار کنند.
او تأکید کرد: موضوع دیگر این است که این ارکستر باید ارتقا سطح پیدا کند و در سطحی باشد که واقعاً بتواند به روزی برسد که افتخارآمیز باشد و در هر کشوری بتواند فعالیت کند. موضوع دیگر این است که بتواند مخاطب را به خودش جلب کند و مخاطبانی که از دست داده را دوباره به دست بیاورد و لذا نشاط هنری اجتماعی به وجود بیاورد.
این آهنگساز همچنین گفت: ارکستر سمفونیک تهران مدت‌ها است که مخاطبان زیادی را از دست داده، پس باید بتواند مخاطبان را و حتی مخاطبان جدیدی را دوباره به خودش جذب کند. از این جهت، سطح کار باید بالاتر برود و رپرتوار و قطعات موسیقی ارکسترال جدیدتر نیز اجرا شود. تدوین آیین‌نامه نیز دیگر موضوعی است که باید به آن پرداخته شود که این آیین‌نامه بتواند یک چارچوب فکر شده را بتواند بر روی ارکستر کار کند.
شریفیان همچنین گفت: یکی از مشکلات و معضلاتی که در شورای ارکستر مطرح است، قدیمی شدن سازها است و پیگیر این مسئله نیز هستیم و می‌توانیم به بنیاد رودکی پیشنهاد تأمین سازهای جدید را بدهیم. ریاست بنیاد رودکی تاکنون نشان داده از عزم خوبی برای تحولات برای ارکستر سمفونیک تهران برخوردار است. البته این موضوعات بستگی به بودجه این بنیاد و مسائل دیگر دارد.
او در پایان بیان کرد: یکی دیگر از موضوعاتی که باید بر روی آن فکر شود، آرشیو موسیقی ارکستر است که آرشیو ارکستر باید کامل و جمع‌آوری شود. آهنگسازان ایرانی نیز باید بتوانند قطعات خودشان را به‌صورت آرشیو در بنیاد رودکی داشته باشند. از نکات مهم دیگر تشکیل شورای ارکستر است که از اعضای نوازندگان ارکستر تشکیل می‌شود که در ارتباط مستقیم با شورای هنری ارکستر سمفونیک است.
برای من بررسی مسئله کهنه بودن سازها در اولویت است
نادر مشایخی آهنگساز و رهبر ارکستر درباره شورای ارکستر سمفونیک تهران گفت: قبل از هر چیز بگویم این صحبت‌ها درواقع نظر شخصی من بوده و بیان می‌شود، زمانی که با من برای حضور در شورای ارکستر سمفونیک تهران تماس گرفتند، با علاقه‌مندی پذیرفتم که در این شورا حضور داشته باشم به دلیل این که خیلی از معضلاتی که ارکستر سمفونیک تهران دارد، معضلاتی هستند که باید در مورد آن‌ها تصمیم‌گیری شود و با روش خودمان کار کنیم و روش‌های متداول جواب نمی‌دهد.
او ادامه داد: یکی از مشکلاتی که وجود دارد این است که ما روش‌هایی را از خارج از کشور برمی‌داریم و در کشور خودمان پیاده می‌کنیم و می‌خواهیم به آن عمل کنیم درصورتی‌که نباید این‌چنین باشد. این کاری است که احتیاج به تداوم دارد و نمی‌شود که در عرض شش ماه همه‌چیز را درست کرد. ارکستر سمفونیک تهران تاکنون فراز و نشیب‌های زیادی داشته و زمانی که وارد این شورا شدم، متوجه شدم که افرادی لایق و شایسته‌ای در این شورا حضور دارند که تمام این افراد در تلاش هستند که ارکستر از این وضعیت متزلزل خارج شود.
وی افزود: به دلیل شیوع کرونا تاکنون یک فضای استثنایی در ارکستر سمفونیک تهران به وجود آمده و اصلاً مشخص نیست که چه کارهایی را می‌توانیم در این شرایط انجام دهیم، اما برای من این موضوع جالب بود که ارکستر سمفونیک یک ارکستر جوانی است و رده سنی نوازندگان بسیار پایین است اما نوازندگان بسیار خوبی در ارکستر فعالیت می‌کنند و جوانانی هستند که تیزهوش و بااستعداد هستند اما مجموعه ارکستر مهم است نه تک‌تک افراد ارکستر. این مجموعه را یک رهبر خوب می‌تواند این ارکستر را پیش ببرد.
مشایخی در پایان گفت: برای من به‌شخصه مسئله کهنه بودن سازها در شورای ارکستر سمفونیک تهران اولویت دارد و در تمام جلسات این شورا این موضوع مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.