مجموعه فرهنگی هنری برج آزادی
ویژگی معماری میدان آزادی
بستر برج آزادی یک میدان است. زمینی بیضی‌شکل به قطر ۵۵۰ متر در راستای شرقی‌غربی و ۴۵۰ متر در راستای شمالی‌جنوبی است. مساحت میدان آزادی بیش از ۱۹۰۰۰۰ مترمربع است. چنین ابعادی میدان آزادی را به بزرگترین میدان پایتخت تبدیل می‌کند. بطور خلاصه در طراحی فضای سبز میدان، مفاهیم تشابه، تقارن، تکامل فرم وکثرت و وحدت معماری ایرانی مشاهده میشود. طرح فضای سبز با الگوی شش ضلعی‌های نامنتظمی که با فاصله گرفتن از خیابان به‌سمت برج، متحد می‌شوند، یادآور هندسه‌ی نقوش زیر گنبد مسجد “شیخ لطف‌اللهِ اصفهان“ است. ساختمان برج در یک‌سوم شرقی این میدان واقع شده که رخ میدان را به سمت غرب تهران که محل ورود مسافران به شهر است کشیده می نمایاند. این کشیدگی باعث میشود مسیر ورودی میدان تا برج طولانی‌تر احساس شود و خود به عظمت برج کمک شایانی می‌کند چنانکه در طراحی باغهای ایرانی، در نمونه‌های پیشرفته حضور “کوشک“ در انتها یا نزدیک به انتهای باغ به کشیدگی باغ و محور حرکتی اصلی می‌افزاید. الگوی محوری آّب‌نماها در راستای شرقی‌غربی برداشتی حرفه‌ای از جوهرۀ باغ ایرانی است که همزمان خط تقارن کلی میدان و برج را شکل میدهد. حضور این محور اصلی به‌تنهایی برای تداعی مفهوم باغ ایرانی کفایت می‌کند اما به سبب امتداد خیابان‌ها در چهار جهت اصلی، محور شمالی‌جنوبی نیز به‌عنوان محور فرعی در تلاقی با محور اصلی، برداشت مدرنی از یک باغ ایرانی چهار کرتی را نمایان می‌کنند. میدان آزادی از طریق گذرگاه زیرزمینی که در ضلع شرقی برج پیش بینی شده است به معابر اطراف راه می یابد. شکستگی های دیواره و سقف این فضای زیرگذر، هندسه و طاق بازارهای ایرانی را برای بینندگان تداعی می نماید.
شناسنامه برج آزادی
طراح و ناظر : مهندس حسین امانت
سرپرست پروژه: مهندس ایرج حقیقی با همکاری مهندس کمره ای
پیمانکار: مهندس پور فتحی با همکاری مهندس ایرانپور و مهندس نیک خصال
طراحی فضای سبز : مهندس شفایی- مهندس قائم مقامی
تأسیسات برج: مهندس کتیرایی
تأسیسات فنّی: مهندس محتشمی – مهندس ساسان
تأسیسات برق: مهندس اخروی
برش های سنگ: قنبر رحیمی- غفار داور پناه – استاد محمود
اندازه گیری و محاسبات سنگ: مهندس تخم پاش
نجّار: استاد محمود شجاعی
مدیریت کارگران: آقای قمشه ای
ویژگی های معماری نمای بیرونی برج آزادی
معماری برج آزادی با نگاهی عمیق به معماری و هویت و فرهنگ ایرانی طراحی شده و تلفیقی از معماری دوران هخامنشی، ساسانی و دوره اسلامی است و در دل خود نشانه ها و گاه الهاماتی از بناهای قدیمی ایران باستان دارد. زیبایی برج آزادی در تلفیق چشم نواز معماری ایران باستان با عناصر معماری دوران اسلامی در یک سازه مدرن است. در ساختار این برج، بسیاری از هنرهای سنتی ایرانی و اسلامی دیده می شود. طاق سازی های باستانی، برج و باروهای دوران سلجوقی و غزنوی، کاشیکاری های فیروزه ای ایرانی، طرح پرطاووسی کاشی‌ها، کاربندی‌های زیبای بتنی، رسمی بندی و مُقُرنَس کاری ها، نورگیر (روشندان) ، گنبد سازی مساجد و گنبدهای رُک در امام زاده ها و مقابر باستانی و همچنین استفاده از طرح بادگیرهای قدیمی ایرانی در طبقات برج.
پلان بام برج یک فرم هشت ضلعی را نشان می دهد. فرم هشت ضلعی سابقه ای دیرین در معماری ایران دارد و به دفعات در بناهای معروفی همچون گنبد سلطانیه در زنجان، کاخ خورشید در کلات نادری و … به کار رفته است و فرم هشت ضلعی این برج نیز از همین بناهای قدیمی الهام گرفته شده است.
سازۀ رأس برج که از بالای پایه های برج شروع شده و به نوعی اطراف گنبد رُک بالای برج را پوشانده الهام گرفته از سر برجی های دورۀ سلجوقیان و غزنویان است که به عنوان نمونه هایی از آن می توان به برج علاءالدین ورامین اشاره کرد. هندسۀ بنا یک هندسۀ مربع مستطیل است که از روی چهار پایۀ خود می‌چرخد و در آخر به صورت یک گنبد شکل می‌گیرد که البته این گنبد تنها از داخل برج قابل مشاهده‌است. بدنۀ داخلی و پایۀ این گنبد، سقف و دیوار طبقۀ سوم برج را تشکیل می دهد.
پایه های اصلی بنا در مستطیلی با طول ۶۳ متر و عرض ۴۲ متر بنا شده اند. ارتفاع بنای برج آزادی از سطح زمین بدلیل نزدیکی فرودگاه مهرآباد و محدودیت ارتفاع برج ها در اطراف فرودگاه ۴۵ متر است. در این بنا، خطوط موازی و کشیدۀ پایه‌ها یادآور سبک معماری هخامنشی و پایه های برج با هندسه ای بدیع به ترتیبی پیچ می خورند که استواری قوس طاق اصلی را بر روی پایه ها ممکن می سازند. پی (فونداسیون) برج بدین گونه است که هر یک از پایه ها نزدیک به ۷ متر در عمق زمین فرو رفته اند و توسط محاسبات دقیق مهندسی برای هر یک از پایه ها مختصات سه بعدی در نظر گرفته شده که بر اساس آن بنای برج ساخته شد. جهت رقابت و تسریع در ساخت آن، هر پایه به نام یک پیمانکار مجزا به نامهای آقایان “ربیعی ، خدایی ، شیدا و یزدی“ نامگذاری و برای برندۀ این پروژه جایزۀ نفیسی در نظر گرفته شد.
این پایه ها در بالا به هم متصل شده و چهار طاق را تشکیل می دهند. در واقع پلان اصلی برج برگرفته از پلان چهار طاقی هاست که از بناهای قدیمی معماری ایران باستان به شمار می آید؛ به عنوان مثال می توان به چهار طاقی نیاسر در کاشان مربوط به دوره ساسانیان اشاره کرد.
قوس بیضی شکل اصلی نمای شرقی- غربی برج با الهام از قوس‌های بیضی شکل عصر ساسانی همچون ایوان مدائن (طاق کسری) اشاره به معماری پیش از اسلام و همچنین قوس جناغی شکل بالای آن نماد معماری دوره اسلامی است. یکی از بهترین نمونه های تحول معماری از قوس بیضی شکل قبل از اسلام به قوس جناغی شکل در معماری پس از اسلام در مسجد تاریخانۀ دامغان (قرن دوم هجری قمری) قابل مشاهده است. در بنای برج آزادی هر دو گونۀ معماری یاد شده به چشم می خورد. به طوری که در فاصلۀ بین دو قوس بیضی و جناغی با استفاده از کاشی های معرق و هندسۀ رسمی سازی ها به زیبایی به تحولات عناصر معماری ایران اشاره می کند. مخصوصاً با استفاده از رنگ فیروزه ای که یادآور مقرنس کاری های سر در مساجد و تزئینات زیر طاقها در معماری پس از اسلام است. این رسمی سازیهای طرح پر طاووسی در ضلع شرقی غربی برج قرار گرفته اند که به شکل بدیعی در زیر برج به هم می پیوندند.
برج آزادی یکی از اولین بناهایی در ایران است که با حجم عظیمی از بتن آرمه (بتن مسلّح شده با میلگرد) اجرا شده به طوری که استخوان بندی اصلی بنا از بتن مسلح بوده و در ساخت آن از سنگها و مصالح ایرانی استفاده شده است؛ به همین علت در برابر زلزله مقاومت بسیاری دارد.
در ابتدای طرح در نظر بود نمای بیرونی برج به رنگ سفید دیده شود. در بررسی سنگهای ساختمانی موجود سنگ سفید مرمریت جوشقان مورد نظر قرار گرفت که برای اطمینان آزمایشات و استحکام معمول A.S.T.M (استاندارد آمریکا) در آزمایشات مکانیک خاک سازمان برنامه روی سنگ مزبور و چند نمونه سنگ مشابه انجام گرفت که در نتیجه استفاده از سنگ سفید مرمریت جوشقان مورد تأیید قرار گرفت و مقرر شد که ماشین آلات برش سنگ در کارگاه (سطح میدان) قرار داده شود تا عملیات اندازه گیری ، شابلون سازی ، برش و تیشه کاری سنگها به سرعت بیشتر در کارگاه انجام گیرد. مختصات نقاط مختلف سطوح خارجی بنا که قبلاً توسط فرمولهای قوس های بنا بدست آمده بود به سازمان مدیریت صنعتی در ایران سپرده شد تا حجمهای محیطی هر یک از سنگها را اندازه گیری نمایند. اعداد داده شده توسط رایانه ها تبدیل به شابلون های چوبی شد به این معنی که فرم و حجم هر سنگ با چوب تهیه شد و در اختیار سنگ تراشان متبحر ایرانی قرار گرفت.
اجرای برش های سنگ توسط اساتید سنگ تراشیِ آن زمان زنده یادان “قنبر رحیمی“ و “غفار داور پناه“ انجام می شد. سنگهای استفاده شده با ضخامت ۷ سانتی متر تا ۴۰ سانتی متر در بنای برج به کار گرفته شده اند و در مواردی طول سنگها به ۶ متر هم می رسد. در پشت سنگهای نمای برج آزادی بتن آرمه ای به ضخامت ۲۵ سانتی متر استفاده شده است به عبارت دیگر این سنگها با بتن و آهن ضد زنگ به هم چسبیده‌اند و پشت آنها نیز سطح خشنی وجود دارد تا روی آن نلغزند. بدلیل انبساط و انقباض سنگها و بتن در فصل تابستان و زمستان، هر سنگ کنار سنگ دیگر با یک ماده درزگیر قابل انعطاف “رابر چاک ۲۰۰۰“ بندکشی شده است؛ زیرا استفاده از موادی غیر از این باعث شکسته‌شدن سنگها می شد.
در نمای برج آزادی ۲۵ هزار قطعه سنگ سفید مرمریت معادن جوشقان اصفهان در ۱۵ هزار شکل متفاوت با سطوح پیچیده به کار رفته است. درهای اصلی از سنگ گرانیت همدان ساخته شدهاند و نزدیک به ۷ تُن وزن دارند. همچنین سنگهای کف و آب‌نماها از معدن مروارید کردستان استخراج شده است.
چنان که اشاره شد در قسمتهای مختلف بنا از سطوح بتنی استفاده شده است؛ به این صورت که در رخ بعضی از تالارها و طبقات بتن اکسپوز، برخی دیگر بتن راف و بعضی از سالنها بتن های تیشه ای (چکشی) با نقش ها و بافتهای مختلف به کار رفته است. همچنین در ساختار بتنی برخی از قسمتهای بنا دانه بندی کوارتز به کار رفته است که پس از چکشی شدن تلألؤ سنگهای کوارتز در دل بتن و نور طبیعی تابیده شده از بام برج تا جان نما، همه حسی شاعرانه به این بنای باشکوه می بخشند.
فضای داخلی برج آزادی
گذرگاه ورودی
در حیاط ورودی شرقی مجموعه برج آزادی ۶ پلان از پلانهای اصلی طراحی برج با الهام از نقش برجسته های باستانی ایران به صورت کتیبه های بتنی روی دیوارها دیده می شوند. مقطع برج آزادی که قوس طاقی شکل و شمایل کلی نمای بیرونی قابل مشاهده است، پلان چهار پایههای برج آزادی، مقرنس کاری های زیر طاق برج، مقطع بالای برج آزادی و گنبد رُک، پلان سطح میدان که سه ردیف بیست تائی شش ضلعی دارد، پلان ایران سرا که به عنوان زیر گذر در ضلع شرقی از آن استفاده می شود.
سالن ایران شناسی
تالار ایران شناسی ماکتی مینیاتوری از نقشه ایران در دهه ۴۰ شمسی است که توسط شرکت آرت سنترم (مرکز هنرهای زیبای چک اسلوالکی) ساخته شده است. هدف از طراحی این فضا معرفی تاریخ، معماری، فرهنگ، صنعت و جغرافیای ایران برای گردشگران بوده است. ابتدای دهه ۴۰ ایران شامل ۱۴ استان مرکزی، خراسان، اصفهان، آذربایجان شرقی، خوزستان، مازندران، فارس، گیلان، آذربایجان غربی، کرمان، کرمانشاهان، ساحلی بنادر و جزایر دریای عمان، سیستان و بلوچستان، کردستان بود و انتهای این دهه، ۹ استان همدان، لرستان، سمنان، چهارمحال و بختیاری، ایلام، بویراحمد و کهکیلویه، زنجان، یزد و بوشهر اضافه شد و ایران ۲۳ استان داشت. در این تالار ۱۷ استان روی نقشه قرار دارد.
نقشه و ماکتی از سرزمین پهناور ایران، طرح کلی این سالن را تشکیل می دهد که ۱۱۲۲ متر مربع مساحت دارد. گردشگران توسط ریلی در روی نقشه به حرکت در می آیند و با گذر از ضلع جنوب شرقی ماکت نقشه ایران به تماشای نمادها و تصاویر مختلف طراحی شده از مراکز تاریخی، مذهبی، صنعتی و برخی از ویژگی های اقلیمی ایران با تنوع جغرافیایی و فرهنگی ایران آشنا می شوند و به سمت شمال شرقی ماکت نقشه ایران گذر می کنند. در قسمت جنوبی، حوضچه هایی زیبا نشانگر خلیج فارس و بخشی از دریای عمان است.
از نمادها و احجام قسمت ورودی می توان به نمادهای زیر اشاره کرد:
کشتیرانی هرمزگان؛ سیلوی گندم سیستان و بلوچستان؛ صنایع دستی کرمان (قالی بافی، قلم زنی، قلمکاری) ، دریاچه هامون؛ دریاچه جازموریان؛ صنایع فولاد خوزستان؛ دخمه (استودان) زرتشتیان و مسجد جامع یزد؛ نیروگاه برق و حرم حضرت امام رضا (ع) مشهد.
در قسمت شمالی ماکت نقشه ایران، آبنمایی چشم نواز که توسط هنرمندان ایرانی کاشیکاری و سنگ کاری شده که نمادی از دریای خزر می باشد آکواریومی بزرگ و زیبا به ارتفاع ۲ متر در قسمت شمال ماکت ایران به همراه ۴ آکواریوم دیواری، انواع ماهی های تزئینی اکوسیستم این منطقه را به نمایش گذاشته اند. بازدیدکنندگان پس از گذر از این سالن به “تالار زمان“ می رسند.
تالار زمان:
در این قسمت بازدید کنندگان گذر کوتاهی به تاریخ و تمدن ایران زمین را تجربه خواهند کرد؛ این فضا تشکیل شده از چندین دایره متحد المرکز که از کوچک به بزرگ گذر زمان را نشان می دهد.
- دایره اول (دایره سیاه انتها) : نقطه صفر تمدن ایران .
- دایره دوم : نمایانگر دوران پارینه سنگی حدود ۲۰ هزار سال پیش که در فلات ایران غار نشینی شکل گرفت.
- دایره سوم: یک آتشدان به عنوان نماد آئین زرتشت است.
- دایره چهارم: ستون های تخت جمشید، پرسپولیس و خطوط میخی دوره هخامنشیان بزرگترین امپراطوری تاریخ ایران باستان.
- دایره پنجم: سمت چپ علامت گل لوتوس یا نیلوفر آبی که نماد صلح، خلوص و پاکی ایرانیان.
- دایره ششم: سمت چپ مردی با مشت گره کرده دیده می شود که نماد مردم همیشه در صحنۀ ایران است و بیرون دایره سمت چپ همین نماد، یک علامت عقاب به عنوان نماد بینایی و بصیرت مردم ایران را نشان می دهد. در طرف مقابل علامت شیر به عنوان شجاعت مردم ایران قلمداد می شود.
- دایره آخر: گل لاله نماد شهدای ایران و انقلاب اسلامی.
- در وسط قسمت دایره ای گذر زمان یک گوی شیشهای وجود دارد که در گذشته یک آتشدان بوده و نماد آئین زرتشت محسوب بوده است.
پس از بازدید از این تالار از سمت شمال غربی ماکت نقشۀ ایران، به سمت جنوب غربی حرکت می کنند.
از نمادهای این قسمت می توان موارد زیر اشاره کرد:
شالیکاری و خاویار گیلان؛ نساجی مازندران؛ دریاچۀ ارومیه؛ ماشین سازی و تراکتور سازی تبریز؛ استیل سازی زنجان؛ دریاچه نمک قم و حرم حضرت معصومه (س) ؛ کارخانه سیمان کردستان؛ صنایع پتروشیمی کرمانشاه؛ مسجد جامع و ذوب آهن اصفهان؛ تخت جمشید و حافظیه شیراز؛ نیروگاه برق آبی سد دز اندیمشک؛ پالایشگاه نفت آبادان؛ نیروگاه اتمی بوشهر.
سالن سیمولیشن (سینمای کوچک)
سالن سیمولیشن در ضلع شرقی ورودی مجموعه آزادی و در مجاورت سالن ایرانشناسی قرار دارد. بنیاد فرهنگی هنری رودکی با بهره گیری از دانش مهندسان داخلی در ۱۲ بهمن ۱۳۸۸ اقدام به افتتاح سالن سینمای سیمولیشن نمود. این سالن با برخورداری از نرم افزارها و امکانات و تکنولوژی روز دارای سه پرده نمایش بوده و توانایی خلق فضای مجازی فیلم را هنگام دیدن آن برای تماشاگران دارد.
سینمای سیمولیشن با ابعاد ۸ * ۱۰ متر و برخوردار از یک پرده سیکلوراما با ابعاد ۵۰/۳ * ۵۰/۸ متر و همچنین بهره مندی از ۵۱ صندلی برای میزبانی مخاطبان و بازدیدکنندگان این مجموعه است. هر یک از صندلی‌ها بر روی جک‌هایی تعبیه شده و افکت‌های حرکتی فیلم‌های کُد گذاری شده در هنگام پخش توسط حسگرها به صند‌لی‌های مربوط هدایت میگردد و تماشاگر در هنگام دیدن فیلم‌ها تمامی حس صحنه های فیلم را درک می‌کند و بصورت مجازی در فضای فیلم غرق می شود.
تالار تشریفات
درب ورودی این موزه از بتن ساخته شده و ۷۵۰ کیلو گرم وزن دارد. از ویژگیهای معماری آن می توان به سقف زیبا و دیوارهای آن اشاره کرد که از بتن سفید استفاده شده و دانه بندی های کواتز بکار رفته در آنها پس از تیشه کاری به صورت دستی و طراحی نقوش زیبا منظرۀ منحصر به فردی را به خود اختصاص داده است و باعث تلألو و شفافیت خاصی در بتن شده است. این گونۀ طراحی برای اولین بار در کشور و در برج آزادی انجام شد. مساحت تالار تشریفات ۲۱۰ متر مربع است.
در گذشته این تالار پاویون میهمانان ویژه ای بود که وارد تهران می شدند و پس از پیروزی انقلاب اسلامی جهت برگزاری مراسم تشریفات، جلسات مختلف،کارگاههای آموزشی و پژوهشی تخصصی، کنفرانس خبری و همچنین برگزاری موزه های ادواری استفاده می شود. بعنوان مثال می توان به “موزه شهاب سنگ“ اشاره کرد که در آن بیش از ۱۲۰۰ قطعه شهاب سنگ از مجموعه شخصی آقای “حجت کمالی“ در ابعاد و چگالی های متفاوت در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفت.
گذرگاه پیشینیان
ورودی اصلی مجموعه به گذرگاه پیشینیان معروف است. ابتدای مسیر دو درب های سنگی ۵/۳ تُنی از جنس گرانیت همدان وجود دارد که مجموعاً ۷ تُن وزن دارند. سیستم باز و بسته شدن این درب ها به صورت مکانیکی و چرخ دنده ای است و به راحتی با چرخاندن یک دستگیره باز و بسته می شود. مساحت گذرگاه پیشینیان ۱۷۰ متر مربع است. با دقت به معماری این فضا مشاهده می شود ارتفاع سقف به صورت پلکانی کوتاه و کوتاه تر می گردد. این طراحی یادآور تکریم و احترام به شخص و یا مقامی است که در صحن مکانهای تاریخی حضور داشت.
در ورودی این سالن کپی پلان های معماری اصلی برج که توسط حسین امانت طراحی شده به چشم می خورد. همچنین در این گذرگاه ۴ ویترین با کاربری موزه ای وجود دارد که در حال حاضر به تاریخچه برج پرداخته و شامل موارد زیر می شود:
۱- انقلاب اسلامی: در این ویترین وقایع مهم بعد انقلاب اسلامی برج آزادی همچون، تصویر و دست نوشته بازدید مقام معظم رهبری از برج آزادی در سال ۱۳۶۴ (نمایشگاه دفاع مقدس)، تصاویر امام، حضور مردم انقلابی در میدان آزادی، تصاویر جشنواره های فجر و دفاع مقدس، تصویر بازدید آیت الله جنتی از برج، نامه و دعوت نامه بازگشایی برج آزادی پس از انقلاب و …. را می توان مشاهده کرد.
۲- تاریخچه برج: این ویترین به روزهای اول ساخت برج مربوط بوده و در آن تصاویر زمان ساخت برج نمای کلی پلان برج، تصویر ۴ سازنده اصلی برج آزادی (حسین امانت ۲۴ ساله طراح برج، محمد پورفتحی ۵۱ ساله سازنده؛ ایرج حقیقی ۲۱ ساله سرپرست کارگاه؛ قنبر رحیمی ۵۱ ساله استاد برش سنگ های برج آزادی)؛ تصویر فاز ۳ برج آزادی (این پروژه نیمه تمام ماند)؛ تصاویر بناهای الهام گرفته شده در ساخت برج آزادی؛ نامه های آمار های بازدید؛ درخواست های بازدید گروهی؛ کتب نفیس؛ قرارداد تالار سمعی بصری و … مشاهده می شود.
۳- تجهیزات اداری: این ویترین به بخشی از ماشین آلات و تجهیزات اداری قدیمی برج آزادی اختصاص دارد و در آن دستگاه کارت زنی، ماشین های تایپ، تلفن عادی و سانترال، رادیو، دستگاه ضبط صدا، تلویزیون قدیمی، مهر و دوات قلم و … دیده می شود.
۴- ظروف قدیمی: این ویترین به ظروف قدیمی و سرویس های پذیرایی برج آزادی که با طرح طلاکوب برج آزادی محصول کشور چک اسلواکی بوده اختصاص دارد. در این ویترین دو نوع سرویس پذیرایی عادی و سرویس های پذیرایی میهمانان ویژه و سماور پذیرایی قدیمی خودنمایی می کند.
تالار کهن (موزه اصلی)
تالار کهن دقیقاً در قسمت زیرین برج آزادی قرار دارد و بدون هیچ ستونی وزن برج را تحمل می کند؛ دلیل آن معماری خاص و استفاده از خرپاها و کاربندی های سقف این قسمت می باشد. در چهار گوشه سالن، چهار پایه اصلی برج آزادی که عبارتند از دو آسانسور و دو راه پله را دیده می شود که در قُطرهای این فضای مستطیلی شکل به صورت ضربدری و قرینۀ هم قرار گرفته اند. سنگ گرانیت سیاه کف موزه از معدن مروارید کردستان استخراج شده و مساحت تالار کهن ۳۴۶ متر مربع است.
در دوطرف سالن دو تخته سنگ ۵/۳ تنی از جنس گرانیت همدان که نمونه درب های ورودی مجموعه آزادی است قرار داده شده است.
آسانسورهای دو گوشه سالن ساخت “کمپانی شیندلر سوئیس“ می باشد و از زمان تأسیس تا کنون موتور و تجهیزات فنی این آسانسورها تغییر نکرده است.
در مرکز این فضا تندیسی از مهندس “محمد پور فتحی“ قرار دارد. وی در سال ۱۲۹۷ به دنیا آمد و در سال ۱۳۷۰ دار فانی را وداع گفت. او رئیس شرکت ماپ و پیمانکار اصلی ساخت برج آزادی بود.
در این فضا، تعداد ۲۵ ویترین دیده می شود که از شیشه های سه لایه ضد گلوله استفاده شده است و در گذشته در این ویترین ها جواهرات سلطنتی به نمایش در می آمد. در حال حاضر از این فضا در طول سال به صورت ادواری اشیای موزه ای به نمایش در می آید.
از مجموعه های به نمایش گذاشته شده در این تالار کهن می توان به موزه سنگ و گوهر مهندس “نادر صنعانی“ با تعداد ۳۷۰ نوع سنگ و گوهر و همچنین برگزاری موزه دوربین از مجموعه شخصی “ آقای محمد علی جدید الاسلام “ اشاره کرد. مجموعه یاد شده بزرگترین مجموعه دوربین در خاوریانه محسوب می شد و در این گنجینۀ موزه ای بازدیدکنندگان سیر تحول دوربین های عکاسی و نظامی و دوربین های شکاری را از ابتدا تا عصر حاضر مشاهده می کردند.
طبقات برج آزادی
دسترسی به بام برج از طریق دو آسانسور و دو راهروی پلکانی به تعداد ۲۸۶ پله و از چهار گوشه‌ی تالار کهن امکان پذیر است. در چهار گوشه سالن، چهار پایه اصلی برج آزادی که عبارتند از دو آسانسور و دو راه پله را دیده می شوند. آسانسورها و راه پله ها به صورت ضربدری و قرینۀ هم در قُطرهای این فضای مستطیلی شکل قرار گرفته اند. آسانسورها در ضلع شمال شرقی و همچنین جنوب غربی و راه پله ها در ضلع جنوب شرقی و همچنین شمال غربی قرار گرفته اند.
راه پله ها
در مجموعه برج آزادی سه نوع پلکان ایرانی استفاده شده است.
گونۀ اول پلهها با الهام از پلۀ سردآبهها و آب انبارهای قدیمی ایران طراحی و ساخته شده است. این راه پله ها به صورت شیب دار از موزه اصلی (تالار کهن) تا تراز صفر (هم سطح کف میدان) ادامه دارد.
گونۀ دوم پلهها، پلههایی با ارتفاع کوتاه شبیه به کاخ آپادانا (تخت جمشید) قابل مشاهده هستند. ارتفاع این پلهها بین ۱۲ تا ۱۴ سانتی متر میباشد. این ارتفاع با کمترین احساس خستگی برای بازدیدکنندگان گذر از راه پله ها را برای آنها تسهیل می کند.
گونۀ سوم پله هایی شبیه به مساجد اصفهان (منار جنبان) قابل مشاهده هستند.
میان طبقه اول
به فاصله بین آسانسورهای برج آزادی در بدنه برج میان طبقه اول می گویند. به‌دلیل شیب پایههای برج امکان طراحی و اجرای آسانسوری که بدون وقفه تا طبقهی چهارم راه یابد، فراهم نشده است بنابراین آسانسورها تا آخرین فضای قابل دسترسی در پایه های برج طراحی شده اند و برای رسیدن به طبقات بالاتر از آسانسور دیگری استفاده میشود. در میان طبقات راهرویی قرار دارد که مسیر یا فاصله بین دو پایه مجاور محسوب می شود. این فضا به شکل آب انبارهای قدیمی ساخته شده است. در این فضا اتاق تأسیسات آسانسور قرارداد که در داخل آن اتاقک موتور قدیمی آسانسور تعبیه شده است.
طبقه دوم: طاق کسری
طبقه دوم برج آزادی در ارتفاع ۲۳ متری از سطح میدان قرار دارد. این طبقه بر روی قوس اصلی برج آزادی طراحی شده که این قوس با الهام از معماری طاق کسری یا ایوان مدائن (بغداد امروزی) در دوره ساسانیان ساخته شده است. بدنه‌های قوس اصلی، طرفین شرقی و غربی آن را شکل میدهند. مهم‌ترین نکته‌ی اجرای پیچیده و ظریف و بی‌نظیر سطوح منحنی ساختمان در این بخش است. در داخل این طاق پنجرههایی لوزی شکل الهام گرفته از مقرنس کاری های اسلامی که در طاق های مساجد طراحی شدهاند و شیشه های شفاف روی آن نقش انتقال نور به داخل این فضا را به عهده دارد همچنین این پنجرهها نور را از داخل خود به بیرون انعکاس می دهند. پشت دیواره های شیب دار این طبقه، کاشیکاریهای پر طاووسی شکل برج کار شده که از بیرون قابل مشاهده است.
طراحی فضاهای مختلف برج به نحوی است که هیچ یک از فضاها محدود نیست و توسط روزنه و شکافی با بخشهایی از قسمتهای قبلی یا بعدی و حتی با آسمان و بیرون از برج ارتباط بصری پیدا می کند. با نگاهی به سقف طرح شمسه را که یکی از نمادهای معماری ایرانی اسلامی است مشاهده می شود. یکی از اصول مهم معماری ایرانی معماری قرینه است که در تمام برج آزادی طراحی شده ولی در طبقهی دوم بصورت عکس هم انجام گرفته است.
طبقه سوم: نگارخانه آسمان
طبقه سوم برج آزادی در ارتفاع ۳۳ متری از سطح میدان قرار دارد. در بدو ورود به طبقه سوم دیواری جدا کننده نمایان است. بر اساس الگوهای معماری ایرانی اسلامی طراحی این گونه دیوارها به منظور جدا کردن قسمت داخلی و بیرونی به منظور حفظ حریم خانه بود. از همین روی در محوطۀ این طبقه بافت معماری قدیمی مفهوم معماری کاملاً حفظ شده است و بدلیل استقرار دیوار حائل راه پله ها و آسانسورها نمایان نیستند. بازدیدکنندگان از این طبقه هنگامی که به سقف نگاه می‌کنند فضای داخلی گنبد رُک با کاربندی های زیبای بِتُنی مزین شده دیده می شود و در مرکز آن، نورگیر زیبایی با طرح شمسه در سقف گنبد رُک قرار گرفته که نور طبقات اول، دوم و سوم برج را تأمین می کند. از داخل کاربندی های طراحی شده در این گنبد، با الهام از کار بندی های دوره اسلامی است که تجلی این هنر در عهد صفویه (قرن ۱۲ و ۱۳ هجری) متبلور شده است و در بناهایی همچون مسجد وکیل شیراز (قرن ۱۲ هجری) و گنبد سرای امین الدوله در کاشان (قرن ۱۳هجری) نمونه های زیبایی از این گونۀ کاربندی مشهود است. دیوار و سقف این طبقه از بتن مسلح سفید رنگ به همراه تکه خرده های سنگِ نمای برج ساخته شده که برای نخستین بار در ایران در این برج به کار رفته است. نگارخانه آسمان به صورت دوره ای میزبان آثار هنرمندان رشته های تجسمی است.
طبقه چهارم: گنبد رُک
طبقه چهارم برج آزادی در تراز ۵۰/۳۹ متری از سطح میدان قرار دارد. از مظاهر زیبای این طبقه گنبد زیبا با کاشیکاری فیروزه ای رنگی است که از میان فرم هشت ضلعی پشت بام بیرون زده که نام گنبد رُک (به معنی مخروط) به آن اطلاق می شود. این گنبد براساس گنبدهای مخروطی شکل بناهای قدیمی و امام زاده ها مانند گنبد شوش دانیال، آرامگاه خیام، آرامگاه باباطاهر، آرامگاه بوعلی سینا، گنبد سلطانیه، برج طغرل، گنبد کاووس و … طراحی شده است.
در حقیقت گنبد رُک از طبقه سوم برج شروع شده تا بالای پشت بام تا ارتفاع ۲۵/۴۶ متری امتداد یافته است. این طبقه به واسطه پنجره های شش ضلعی دید مناسبی به بازدیدکنندگان داخل طبقه به محوطۀ پیرامونی برج آزادی می دهد. این پنجره ها در ضلع شرقی و غربی قرار دارند که با الهام از معماری جایگاه دیده بانها و نگهبانان در اَرگها ، دژها و قلعه های دورۀ سلجوقیان طراحی شده است. همچنین در اطراف این طبقه شکافهای عمودی مستطیل شکل بلند و باریک وجود دارد که برگرفته شده از بادگیرهای بناهای استان های گرمسیر کشور نظیر استان یزد و کرمان می باشند. وظیفه شکافها این است که جریان هوا را به داخل فضا انتقال داده و گردش طبیعی هوا در این طبقه به وجود بیاید. آب رویی در پای این گنبد طراحی و تعبیه شده که آب باران پس از برخورد به روی گنبد و هدایت آن توسط شیارهای روی آن از طریق آب رو به پایین هدایت می شوند. در بالای پنجره های شش ضلعی نمای بیرونی برج، کاشیکاریهایی به رنگ فیروزه ای مشهود است که یادآور مقرنس های دورۀ معماری اسلامی است.
بام برج
چنانکه اشاره شده پلان بام برج یک فرم هشت ضلعی را نشان می دهد. در سمت شمالی و جنوبی بام برج آزادی دو نیم دایره وجود دارد که نماد جایگاه دیدبانها در سربرجی قلعههای ایران است. از ارتفاع ۲۵/۴۶ متری از سطح میدان چشم انداز زیبایی از شهر قابل مشاهده است.
تالار آینه (دیوراما)
این تالار که ۲۹۶ متر مربع مساحت دارد که بعد از تالار کهن قرار گرفته و در طرفین آن ۱۲ غرفه تعبیه شده که با طرح های حجمی و نمایش تصاویر رنگی به طور هماهنگ، موضوعات و فعالیت‌هایی را که در کشور در زمینه های صنعتی، فرهنگی، زیست محیطی، اقتصادی و … صورت پذیرفته را به نمایش در می آورد. بدلیل گسترۀ فضای چشم نواز این تالار برگزاری نمایشگاه های تجسمی و صنایع دستی هنرمندان کشور در این مکان فراهم است و به صورت ادواری در طول سال میزبان علاقمندان می باشد. علت نامگذاری این فضا این است که هر کدام از این ویترینها در دو طرف خود آینههایی دارند که تصویر یک آینه در آینه مقابل یک حالت بی انتها و ممتد را به بازدیدکنندگان نشان میدهد.
۱-تعلیم و تربیت: این ویترین در حال حاضر به نمایش کتاب آرمانهای شهر اسلام از منظر قرآن می پردازد و به نقش مفاهیم دینی در نظام تربیتی ایرانی اسلامی می پردازد.
۲-خلیج فارس: این ویترین به نمایش صنعت کشتیرانی، پتروشیمی و پیشرفت هایی که در این زمینه حاصل شده می پردازد و در دورنما شهر نیویورک، فرانسه و کشورهای اروپایی و غربی دیده می شود که نفت ایران به این کشورها صادر می شده است.
۳-محیط زیست: این ویترین به صورت نمادین به خاک ایران اشاره می شود که به رنگ زَر، رنگ ارزشمند طلا طراحی شدند و ارزش خاک ایران زمین را نشان میدهند. داخل غرفه، گونههای مختلف جانوری که در کشور وجود داشته است به عنوان نمادی دیگر مشاهده می شوند.
۴-فرهنگ و هنر: یک گوی از حدیثی از حضرت محمد (ص) که در آن نوشته است «دانش در آسمان باشد مردانی از ایران بدان دست خواهند یافت» نوشته شده است.
۵-بنای آزادی: در این غرفه ماکتی از میدان آزادی و محوطۀ پیرامونی آن دیده می شود.
۶-آب و زندگی: در قسمت جلویی، نمادی از تاریخ انسانهای اولیه وجود دارد و جلوتر، انسانها به عنوان نمادهایی با حالتهای کُروی شکل و خیلی کوچک گذاشته شدند که در کنار یکدیگر در صلح و آرامش در حال زندگی هستند. ساختمان سازی های مدرن، سد و سازههای پیشرفته و در کنار آن ها کوه، درخت، رودخانه و روشن و خاموش شدن چراغ به عنوان نشانه ای از روز و شب در این قسمت به عنوان نماد زندگی قرار داده شده است.
۷-کشاورزی: در این فضا خاک ایران بصورت نمادین به رنگ زَر طلا درآمده و زمین های شیب دار کشاورزی و قطرات باران و نور آفتاب و در امتداد آن ها رنگین کمان نمادی از کشتِ سنتی یا اصطلاحاً «کشتِ دیمی» گذاشته شده است. در گوشه این فضا در سمت راست ابزار آلات پیشرفته این حوزه مشاهده می شود. بدیهی است کشور ایران، کشوری چهار فصل است و محصولات متنوع کشاورزی در کشور ایران یکی از ویژگی های خاص محسوب میشود؛ از همین رو، نمادهایی از محصولات کشاورزی در قسمت جلویی این فضا قرار داده شده است یک جام که از آن آب به بیرون سر ریز میشود نماد پاکی و سمبل اصلی حیات یعنی آب مایهی حیات به عنوان نماد گذاشته شده است.
۸-ورزش: مجموعه ورزشی استادیوم آزادی را نشان میدهد. در سمت چپ روز شماری است که روی آن نوشته شده THE OLYMPIC GAMES THERAN 1984 بازی های المپیک سال ۱۳۶۳ که پیش بینی شده بود در تهران و استادیوم آزادی برگزار شود. البته بازیهای آسیایی سال ۱۳۵۳ در این استادیوم برگزار شد. مشعل المپیک و نقش و نگارهای اساطیری ایران زمین در این قسمت قابل مشاهده می باشد و در قسمت بالاتر دوندگانی که به عنوان نماد مادر ورزش ها در المپیک حک شده اند.
۹-شهرسازی: پیشرفت در حوزه شهرسازی با معرفی شهرک های عریض و مرتفع با معماری مدرن در اینجا به صورت نمادین معرفی می شود.
۱۰-دریای خزر: این دریا با نام Caspian Sea در دنیا شناخته میشود. ماهی خاویار یعنی طلای سیاه اصیل ایرانی به عنوان نماد در این قسمت قرار داده شده سطح زیرین آب و موجودات دریایی و در سطح بالا سواحل زیبای دریای خزر و رشتهکوه هایی که در اطراف آن قرار دارد قابل مشاهده هستند.
۱۱-صنایع: در این ویترین چرخه صنعت دیده می شود. صنایعی مثل ذوبآهن اصفهان، کشتی سازی، ماشین سازی، نساجی و صنایع مختلف که در کشور ایران قدمت دارند به عنوان نماد پیشرفتی که در این زمینه قرار بوده حاصل شود. در سمت راست این غرفه علامت یک کُره مسی رنگ مشاهده می شود که نماد انرژی هستهای است و نمایشگری که داخل این فضا قرار دارد وظیفه داشت تا فیلم هایی از هر کدام از این صنایع را روی این نمایشگر پخش کند.
۱۲-ایران زمین: تندیس یا ماکتی از منشور کوروش بزرگ با عنوان منشور حقوق بشر قرار دارد. در زمان افتتاحیه برج آزادی برای اولین بار از منشور کوروش در برج آزادی رونمایی شد که از موزه بریتانیا برای مدت کوتاهی به برج آزادی انتقال یافت و بعد از افتتاحیه نیز به موزه بریتانیا بازگردانده شد.
تالار دانستنی‌ها:
تالار دانستنی ها شامل دو سالن قرینه مدور است که سقف آنها با تلفیقی از معماری سنتی و مدرن و طاق گنبد گونه با الهام از گوشه سازی های سنتی ایرانی و همچنین کاربندی های دوره معماری اسلامی طراحی و ساخته شده است که ۱۸۸ متر مربع مساحت دارد. معماری تالار دانستنی ها برگرفته شده از معماری بازارهای قدیمی ایران زمین است. حالت سقف، حجره های بازاری در این فضا قابل مشاهده است. در دو طرف این تالار دو مجموعه صندلی به صورت دایره ای قابل مشاهده است.
هدف از طراحی این جایگاهها مکانی برای پذیرایی بازدیدکنندگان مجموعه و فضای انتظاری برای تماشاگران برنامه های هنری سالن آمفی تئاتر بوده است. در هرکدام از این جایگاهها تعدادی نمایشگر قرار دارد که رویدادهای مربوط به مجموعه برج آزادی را نمایش می دهند. در این تالار ۲ آپارات قرار گرفته که در گذشته آپارات های سینمای مجموعه بوده و ساخت شرکت “زایس آیکن آلمان“ است. قدمت آنها تقریبا همزمان با زمان افتتاح برج آزادی _حدود ۶۰ سال_ میباشد.
سالن نمایش اصلی ( آمفی تئاتر)
سالن آمفی تئاتر مجموعه برج آزادی با طراحی خارق العاده به صورت چند منظوره برای اکران فیلم‌های سینمایی، اجرای نمایش‌ها، کنسرت‌های موسیقی، تولید برنامه های تلویزیونی، همایش‌ها و برنامه‌های متنوع دیگر استفاده می شود.
این سالن دارای طراحی منحصر به فرد است و کف آن ۱۵ متر پائین‌تر از سطح میدان قرار دارد. مساحت کل صحنه بالغ بر ۳۰۰ متر مربع بوده و ابعاد مفید سالن مولتی ویژن برای استفاده گروههای هنری ۱۰ * ۱۷ متر و ارتفاع آن بیش از ۷ متر است. این ارتفاع بلند امکان طراحی های ویژه ای برای اجرای میزانسن های نمایشی عمودی و طراحی های دکور برنامه های تلویزیونی و گروههای موسیقی فراهم می کند.
این سالن با تعداد ۳۶ جایگاه تماشاگر در ۸ ردیف ( ۲۸۸ نفر ) و همچنین تعداد ۲۴ صندلی در جایگاه ویژه یکی از بزرگ ترین سالن های بلک باکس ایران محسوب می شود. با مشاهدۀ سقف شیشه ای سالن طرحی زیبا از تالاب انزلی دیده می شود که با تکنیک ویترای نقاشی شده و نور پردازی از داخل سقف، زیبایی مضاعفی را به سالن می بخشد. طراحی سالن بصورت “ترانسپارنت“ بوده و در قسمت تحتانی جایگاه تماشاگران تصویر آثار تاریخی قبل و بعد از اسلام قابل مشاهده است. سالن کاملاً آکوستیک طراحی شده و از دید تماشاگران حس نزدیکی و تسلّط کامل بر دیدن اجرای برنامه های هنری را به وجود می آورد.
در انتهای این سالن پرده ای است با طراحی از نقشمایه های هخامنشی و طلاکوب شده که در این قسمت جلوه زیبایی به فضای سالن آمفی تئاتر داده است.
همچنین ۴۶ تصویر اسلاید منعکس بر پرده های ۱۲ ستون از ارتفاع ۳ تا ۷ متر که به طور معلق و متحرک در اطراف سالن قرار گرفته اند، همگی یک سوژه واحد را به نمایش می گذارند. طریقه نورپردازی، صدای دالبی سوراند و نمایش لیزر نیز تنوع و جذابیت نمایش را افزونتر می کند. تمامی این امکانات، سالن نمایش آزادی را به یک سالن کم نظیر و منحصر به فرد تبدیل کرده است.
سالن برج آزادی با دارا بودن فضاهای جنبی، همچون ۴ اتاق گریم و تعویض لباس، یک اتاق وی آی پی برای کارگردان و عوامل ویژه، راهرویی زیبا با طراحی جذاب، از استانداردترین فضاها برای اجرای رویدادهای فرهنگی و هنری می باشد.
پلاتوی بزرگ
پلاتوی بزرگ در طبقه اول پشت صحنه سالن اصلی (آمفی تئاتر) برج آزادی قرار گرفته است. این پلاتو با ابعاد ۱۳ * ۱۶ متر یکی از بزرگترین پلاتوهای تهران محسوب می شود و برای تمرین هنرمندان گروههای نمایشی و موسیقی پر تعداد، مورد استفاده قرار می گیرد. ارتفاع ۴ متری این پلاتو قابلیتهای کارگردانان تئاتر را برای طراحی حرکتها و میزانسن های عمودی برای اجراهای نمایش فراهم می آورد.
پلاتوی کوچک
پلاتوی کوچک در طبقه همکف پشت صحنه سالن اصلی (آمفی تئاتر) برج آزادی قرار دارد و برای تمرین گروههای کم تعداد هنری شاخه های تئاتر و موسیقی مورد استفاده قرار می گیرد. طول این پلاتو ۱۰ متر و عرض آن ۹ متر است و ارتفاع آن بیش از ۵۰/۲ متر می باشد.
نگارخانه اقوام
این قسمت به شکل راهرویی نیم دایره مشتمل بر ۸ ویترین بزرگ بوده که صنایع دستی ایران و اشیای مردم‌شناسی در آنها به نمایش گذاشته شده است. این ویترین ها هرکدام نشانگر موقعیت و فعالیت در زمینه‌های اقتصادی، صنعتی، هنری اقوام ایران است. در طول سال از این ویترین ها برای نمایش آثار ارزشمند صنایع دستی ایرانی نظیر معرّق کاری، گلیم بافی و همچنین در برخی موارد نمایش لباسهای اقوام ایرانی (از گذشته تا به امروز) استفاده می شود. علاوه بر آن از دیوارهای این نگارخانه برای برگزاری نمایشگاههای ادواری تجسمی استفاده می شود.
کافه گالری (نگارخانه بوستان)
این نگارخانه با مساحت ۲۱۰ متر مربع با چشم اندازی دل انگیز و برخورداری از فضای سبز و همچنین آبنمایی چشم نواز، تنها بخش مجموعه آزادی است که از نور طبیعی در طراحی آن استفاده شده است. از کافه گالری برای برگزاری نمایشگاههای تجسمی و صنایع دستی و هنرهای تزئینی هنرمندان کشور استفاده می شود. ظرفیت نشیمن این سالن ۸۰ نفر است.
تالار فرهنگ
این تالار در گذشته کتابخانه داشت و در آن بالغ بر ۱۱ هزار جلد کتاب با موضوعات معماری، زبان شناسی، تاریخ و ادبیات، انگلیسی و فرانسه وجود داشت. در حال حاضر در این موزه ابزار آلات صدا و تصویر قدیمی، صنایع دستی، وسایل و ادوات اداری و … قدیمی مجموعه نگهداری می شود.
گنجینه تابلوها
مجموعه گنجینه هنری برج موزه آزادی شامل آثار ارزشمند و کم نظیری از هنرمندان ایرانی و خارجی است که از زمان تشکیل بنیاد رودکی در گنجینه موزه جای گرفتند و به مرور زمان بر تعداد آنها افزوده شد. بیش از ۴۰۰ اثر در گنجینه برج آزادی موجود است که شامل ۳۱۶ عدد تابلوی نقاشی در سبکها و مکاتب متفاوت از اساتیدی همچون کاظم چلیپا، حسین محجوبی، محمود زنگنه، رضا هدایت و همچنین آثار خوشنویسی از اساتیدی همچون غلامحسین امیرخانی، جواد بختیاری، محمد حیدری و علاوه بر آن آثار نقاشیخط از اساتیدی همچون خسرو روشن، حمید ورزنده، افشین نجفی بصورت دوره ای در طول سال برای علاقمندان رشته های هنری و بازدیدکنندگان مجموعه برج آزادی به نمایش در می آید. در این گنجینۀ آثار نگارگری اساتیدی همچون محمد باقر آقامیری، مهسا روستا به همراه تعداد زیادی آثار هنری شامل صنایع دستی، ماشین آلات، ادوات اداری، عروسک، ظروف، سازهای موسیقی نیز به چشم می خورد.
فضاهای هزارتو شکل
با توجه به مساحت بالغ بر ۴۰۰۰ مترمربع مجموعه فرهنگی هنری برج آزادی و برخورداری آن از تعدد و تنوع فضاهای متنوع بازدیدی و نگارخانه های چشم نواز نمایشگاهی و همچنین گستره فضاهای هزارتویی و همنشینی و تضاد نور و سایه در جای جای راهروها و تأسیسات فنی و تضادهای تصویری نور و رنگ و بافت در راه پله ها و طبقات و … تمامی این امکانات، ظرفیت تصویری مناسبی برای کارگردانان سینما و تلوزیون بوجود آورده که در طول سالهای گذشته تا به امروز برای تولید آثار خود از آن بهره برداری می نمایند.
گالری تصاویر
